Profesor Gerard Labuda

Profesor Gerard Labuda to wybitny mediewista, postać pomnikowa polskiej historiografii. Efektem jego działalności jest liczba blisko 2000 opublikowanych prac: ponad 30 książek, kilkaset rozpraw i artykułów, a także wiele drobniejszych prac i recenzji.

Urodził się w Nowej Hucie koło Kartuz 28 grudnia 1916 roku jako syn kaszubskiego gbura, czyli gospodarza. (Ojciec Gerarda, Stanisław, był czynnym działaczem rolniczym, pracował w kółkach rolniczych). Wszystkiego, co najcenniejsze, nauczyli go rodzice. To ich uważał za swoich jedynych i wielkich mistrzów. Nauczyła mnie pisać moja Mama, i od razu pięknym, kaligraficznym pismem gotyckim – bo tego nauczyła ją pruska szkoła – dając mi do przepisywania fragmenty niemieckiej książki kucharskiej; była bardzo wymagająca. […] Do czytania i pisania w latach późniejszych, na coraz wyższych poziomach tej sztuki, sposobił mnie mój Ojciec, który wszystkim sąsiadom bliskim i dalszym doradzał w sprawach sądowych i polubownych, zabierał głos na posiedzeniach gminnych i powiatowych, a także spółdzielczych […] a ja pod jego dyktando pisałem odwołania, zażalenia, skargi i petycje.

Jego przygoda z historią zaczęła się, gdy Gerard Labuda miał 10 lat. W 1926 roku,  w czasie przewrotu majowego, gdy jego mama zaczęła wymieniać w szafach gazety, które miały zabezpieczać meble przed zniszczeniem. Wówczas Gerard zrozumiał, że dużo bardziej interesuje go, to co było dwa lata temu niż, to co dzieje się obecnie. Tak zaczęła się jego przygoda z historią. Po ukończeniu szkoły podstawowej w Luzinie, do której uczęszczał w latach 1924-1928, rozpoczął naukę w klasycznym gimnazjum w Wejherowie. Tam jego nauczycielem był m.in. Kazimierz Łomniewski (pierwszy po wojnie prof. UG), pod wpływem którego Gerard Labuda zaczął zbierać materiały do dziejów Wejherowa. […] przyszedł do nas z Krakowa dr Kazimierz Łomniewski, geograf, uczeń profesora Smoleńskiego z Uniwersytetu Jagiellońskiego, który równocześnie żywo interesował się historią. […] Łomniewski pokazał nam, jak powinien wyglądać prawdziwy wykład z historii.

            W 1936 roku rozpoczął studia historyczne na Uniwersytecie Poznańskim i od tego czasu na stałe związał się z Poznaniem i tutejszym środowiskiem naukowym. Doświadczenia jako historyk nabierał pod okiem profesorów Kazimierza Tymienieckiego i Józefa Widajewicza, a zwłaszcza docenta Leona Bogusława Koczego. Pierwsze publikacje przygotował i wydał jeszcze przed wojną (1935-1937). Referat, który miał przygotować na pierwszym roku studiów przybrał rozmiary monografii liczącej ponad 200 stron druku, zatytułowanej „Polska i Krzyżacka misja w Prusach”. W roku 1938 (na trzecim roku studiów) jako stypendysta rządu polskiego wyjechał na studia do uniwersytetu w Lund. Uczył się szwedzkiego poprzez czytanie przekładu „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza. Tam nauczył się języka szwedzkiego, a także duńskiego i norweskiego.

Po powrocie ze Szwecji w 1939 roku w Poznaniu zaskoczyła go wojna. Został zmobilizowany do Legii Akademickiej. Ruszył na wschód. W okolicach Siedlec dostał się do niemieckiej niewoli. Później udało się mu uciec, dotrzeć do domu. Stamtąd pojechał do Krakowa, zatrzymując się na chwilę w Poznaniu. Z Krakowa udał się do Chrobrzy, gdzie przebywał przez całą okupację. Najpierw pracował tam jako archiwista, a później jako księgowy. W 1943 roku obronił się na Tajnym Uniwersytecie Ziem Zachodnich, jego wcześniejsze rozprawy zostały uznane za pracę magisterską i doktorancką. Po powrocie do Poznania rozpoczęła się błyskawiczna kariera naukowa Gerarda Labudy. Na podstawie rozprawy „Studia nad początkami państwa polskiego” w 1946 roku habilitował się na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Poznańskiego, po czym objął stanowisko zastępcy profesora oraz Katedrę Historii Słowiańszczyzny.

W 1950 roku Gerard Labuda uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, a w 1956 roku tytuł profesora zwyczajnego. Szybka i owocna kariera naukowa była w tym przypadku połączona z rozległą działalnością organizacyjną, którą realizował profesor Gerard Labuda nie tylko na Uniwersytecie Poznańskim, ale także w ramach Polskiej Akademii Umiejętności, Polskiej Akademii Nauk oraz Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk i Instytutu Zachodniego.

Naukowe dokonania Gerarda Labudy zostały zebrane m.in. w publikacji pod redakcją Józefa Dobosza „Naukowe dzieło Profesora Gerarda Labudy”. Do najważniejszych prac należą m.in.:

• „Studia nad początkami państwa polskiego”, Poznań1946
• „Pierwsze państwo słowiańskie : państwo Samona”, Poznań 1949
• „Słowiańszczyzna pierwotna”, Warszawa 1954
• „Polska granica zachodnia : tysiąc lat dziejów politycznych”, Poznań 1971
• „Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej”, t. 1-3, Poznań 1960, 1964, 1975
• „Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach : gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia”(wraz z Marianem Biskupem), Gdańsk 1986
• „Studia nad początkami państwa polskiego”, Poznań(t. 1-2, 1987-88)
• „Pierwsze państwo polskie”, Kraków 1989
• „Kaszubi i ich dzieje”, Gdańsk 1996
• „Święty Stanisław - biskup krakowski, patron Polski : śladami zabójstwa, męczeństwa, kanonizacji”, Poznań 2000
• „Mieszko I”, Wrocław 2002
• „Historia Kaszubów w dziejach Pomorza, 1, Czasy średniowieczne”, Gdańsk 2006
• „Korona i Infuła : od monarchii do poliarchii”, Kraków 1996
• „Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna : antologia tekstów źródłowych”, 2003
• „Mieszko II. Król Polski (1025-1034) : czasy przełomu w dziejach państwa polskiego”, Poznań 1992
• „Rozważania nad teorią i historią kultury i cywilizacji”, Poznań 2008

Osiągniecia naukowe profesora Gerarda Labudy przyniosły mu także liczne nagrody:  państwowe III i II stopnia, Nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego, Nagrodę im. Johanna Herdera, szereg odznaczeń państwowych aż po Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski i Orderu Sztandaru Pracy I klasy, doktoraty honoris causa uniwersytetów w Gdańsku, Toruniu, Krakowie, Warszawie, Wrocławiu, Szczecinie oraz uroczystość odnowienia doktoratu na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Także na Pomorzu pamiętano o swoim wielkim mistrzu profesorze Gerardzie Labudzie, odznaczając go licznymi nagrodami m.in.: Statuetką Jakuba Wejhera, medalem i pieczęcią Świętopełka, Medalem z okazji 70-lecia Gminy Wejherowo, Medalem za zasługi dla miasta Szczecina, tytułem Honorowego Obywatela Miasta Gdańsk, Medalem z okazji 40-lecia oraz 50-lecia istnienia Zrzeszenia Kaszubsko- Pomorskiego.

            Profesor zmarł 1 października 2010 roku w Poznaniu. Pochowany został zgodnie z jego ostatnią wolą na Kaszubach na cmentarzu parafialnym w Luzinie. W testamencie swoją ogromną bibliotekę naukową przekazał Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.

Bibliografia:

1. Tomasz Jasiński „Gerard Labuda. Sylwetka uczonego”, [dostęp online 24 września 2015] http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=166477&from=FBC
2. Gerard Labuda „ Zapiski kaszubskie, pomorskie i morskie”, Gdańsk, 2000
3. „Naukowe dzieło Profesora Gerarda Labudy”, red. Józef Dobosz, Poznań, 2006
4. „Pro Memoria Gerard Labuda”, zebr., oprac. oraz wstępem opatrzył Józef Borzyszkowski, Gdańsk – Wejherowo, 2011
5. „Wśród ksiąg” [w]: „Instytut Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu 1956-2006”, red. Bogdan Lapis, Poznań 2006

Wystawa czynna od 12.01.2016 do 31.12.2016r.